خروج آموزش و پرورش از ریل! - وبلاگ ساعت دیواری

به گزارش وبلاگ ساعت دیواری، دکتر مصطفی شکری*؛ نقل است هنگامی که جان اِف کِندی در سال 1961 به عنوان رئیسِ جمهورِ ایالات متحده آمریکا انتخاب شد، در همان ابتدای کار؛ دستوری خطاب به مشاورِ امنیتِ ملی آمریکا و زیر مجموعه اش صادر کرد تا متناسب با آن موقع و در جهت مقابله با بلوک شرق و شوروی، راه حل های افزایش امنیت ملی آمریکا در دهه های آینده را مورد آنالیز و واکاوی قرار دهند.

کِندی بعداً در محفلی گفته بود انتظار داشتم که چند ماه پس از این دستور؛ تیم امنیت ملی کاخ سفید پیشنهاداتی را در جهت افزایش سطح تکنولوژی سلاح های نظامی و افزایش برد موشک های بالستیک، مطرح نمایند. یا مثلا در خصوص افزایش پایگاه های نظامی آمریکا در سایر کشور های جهان یا افزایش پرسنل ارتش و... پیشنهاد های را ارائه نمایند.

اما وقتی نظرات کارشناسی تیم امنیت ملی را شنیدم، بهت زده و متعجب شدم. چرا که تیم امنیت ملی آمریکا بجای توصیه افزایش بودجه های نظامی و افزایش برد موشک ها و... پیشنهاد پایین آوردن سطح آموزش رسمی از دبستان ها به کودک ستان ها را مطرح کردند!

استدلال مشاوران و کارشناسان امنیت ملی این بود که برای ارتقاء سطح امنیت ملی آمریکا در دراز مدت، باید بر روی آموزش و پرورش (بویژه مقطع ابتدایی و کودکستان ها) سرمایه گذاری کرد. باید شهفرایندان مطلع، مسئولیت پذیر و پرسشگر را پرورش داد تا مطلعی جمعی و مسئولیت پذیری شهفرایندان آمریکایی، امنیت ملی آمریکا را در دارز مدت تأمین کند و در مقابل تبلیغات و تحرکات بلوک شرق و جریان های چپ و کُمنیستی (شوری سابق) خللی به امنیت ملی آمریکا وارد نگردد.

کِندی در این زمینه مشاوره کارشناسان خود را پذیرفت و دستور برنامه ای با عنوان خط مقدم جدید را صادر کرد که در جهت تقویت آموزش و پرورش رسمی و تخصیص بودجه فدرال به تحصیلات عمومی بود. نکته اینکه سال ها پس از اجرای این برنامه، مطالعاتی جهت ارزیابی و سنجش موفقیت این برنامه صورت گرفت و نشان داده شد که برنامه خط مقدم جدید تأثیر شگرفی بر کارآیی نظام آموزشی آمریکا داشته است.

واقعه تاریخی فوق از باب اهمیت آموزش و پرورش ذکر شد. اما در ایران حکایت دیگری در آموزش و پرورش برقرار است. پس از قریب حدود 60 سال از برنامه خط مقدم جدید آمریکا که آموزش و پرورش را به رأس هرم تمام برنامه های دولت آمریکا ارتقاء داد و کماکان نیز ادامه دارد، متأسفانه در ایران، نظام آموزش رسمی از کارآمدی چندانی برخوردار نیست. نکته اینکه تا وقتی در ایران نگاه اشتغال زایی به آموزش و پرورش وجود دارد، انتظار رشد شاخص های کمی و کیفی آموزش و پرورش به محاق می رود.

راقم این سطور منکر خدمات و زحمات قشر عظیمی از فرهنگیان مطلع و پرتلاش نیست. متأسفانه نگاه برنامه ریزان و کارگزاران این نهاد، در راستا اصولی و صحیح خود قرار ندارد. یکی از این برنامه ریزی ها که در تمام جهان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است جذب نیروی توانمند و کارآ است. نیرو های که عمیقاً به آموزش و پرورش تعلق خاطر داشته و در پرورش شهفرایندان مطلع، مسئولیت پذیر و پرسشگر تمام همت خود را بکار گیرند.

اخیراً وزارت آموزش و پرورش بنابر صراحت قانون مصوب سال 1395 مجلس شورای اسلامی، درصدد مشخص تکلیف و جذب حدود 90 هزار نفر از نیرو های غیر رسمی برآمده است. این موضوع در نگاه اول کاری ارزشمند و پسنیدیده است. بویژه اینکه در بین نیرو های که به صورت غیر رسمی (حق التدریس، پیش دبستانی و...) با آموزش و پرورش طی سالیان گذشته همکاری داشته اند، نیرو های کاردان، خبره، متعهد و مسئولیت پذیر نیز وجود دارد. اما نکته این است که استفاده از سور عمومی در جذب همه ی این افراد، بدون هیچگونه گزینش تخصصی و علمی (یعنی بدون آنالیز سطح دانش های علمی - تخصصی و بدون ارزیابی شرایط عمومی معلمی) یک خطای راهبردی است.

مثلاً یک نیروی که 15 سال پیش، صرفاً چند ماه یا یک سال به صورت حق التدریس یا پیش دبستانی به آموزش و پرورش خدمت نموده و پس از آن مدت محدود، ارتباط خود را با آموزش و پرورش قطع نموده و ارتباطی با مدرسه و دانش آموز نداشته است (یعنی مثلاً خانمی که پس از آن همکاری محدود، حدود 10 سال است که مشغول خانه داری است، یا آقایی که پس از آن دوره کوتاه، سالهاست که به شغل رانندگی مشغول بوده، یا در مغازه قصابی امرار معاش می نماید و ...) چگونه می تواند معلم خوبی باشد؟

بپذیریم که جذب تمام این افراد بدون استفاده از معیار های علمی، آینده آموزش و پرورش رسمی کشور را با خطر روبرو خواهد نمود. مضافاَ اینکه بسیاری از این افراد در دانشگاه های درجه سوم تحصیل نموده اند. در این زمینه باید پرسید شخصی که سالهاست از دانشگاه درجه سومی فارغ التحصیل شده و پس از همکاری محدودی با آموزش و پرورش، سال ها به فعالیت های دیگری مانند رانندگی، سلمانی، قصابی، بنایی و ... روی آورده و اساساً چیزی از تحصیل و تدریسش را به یاد ندارد، چگونه می تواند هدایت گر خوبی برای فرزندان این سامان باشد؟ چگونه می تواند شهفرایندانی مطلع، مسئولیت پذیر را پرورش دهد؟ چگونه می تواند در سیل انفجار اطلاعات و جهانی پرتحول کنونی، رابطه ای مثبت و سازنده را با دانش آموزان برقرار کند؟

باید از نمایندگان وقت مجلس پرسید که چرا در سال 1395 چنین قانون پرهزینه ای را تصویب نموده اند؟ آیا صرف فشار متقاضیان؛ می تواند توجیه منطقی ای باشد؟ آیا واقعاً کسب رضایت این افراد در جهت حمایت انتخاباتی، به آینده این مرز و بوم می ارزید؟ نکته دیگر اینکه چرا در زمان تصویب این قانون، کارشناسان وزارت آموزش و پرورش خاموش بوده اند و نتوانسته اند با استدلال علمی و اصولی، مانع از هزینه تراشی سنگین برای نهاد آموزش و پرورش رسمی ایران شوند؟

چرا برای چند سال به وسیله دانشگاه فرهنگیان (یا همان تربیت معلم سابق) هیچ نیروی را جذب نکردند؛ تا الآن مجبور به استخدام همه ی نیرو های غیر رسمی نباشند؟ چرا از ابتدا برنامه ریزی منطقی و اصولی ای برای ساماندهی نیروی انسانی خود ندارند تا جذب نیروی فرهنگی در راستا صحیح خودش قرار داشته باشد؟

این موضوع که برای سال های آینده، به چه تعداد معلم (به تفکیک رشته/ جنس/ شهرستان/ منطقه) احتیاج است، بر اساس تعداد بازنشستگان و تعداد دانش آموزان ورودی هر سال، قابل محاسبه و برآورد است؛ لذا چرا چنین برنامه ریزی ساده ای صورت نگرفته است تا کمبود معلم در هر سال، به وسیله جذب نیرو های مستعد کنکور سراسری و پرورش هدفمند دانشگاه های فرهنگیان، جبران گردد؟

صدالبته که در بین نیرو های مشمول قانون مشخص تکلیف استخدامی معلمین حق التدریسی و آموزشیاران نهضت سوادآموزی نیز نیرو های توانمندی هستند که همکاری خود را با آموزش و پرورش برای سالیان متمادی حفظ نموده و یقیناً استفاده از ظرفیت آن ها در جهت پیشبرد اهداف آموزش و پرورش، مثبت است.

اما مسأله جای دیگری است. مسأله این است که چرا قانون مصوب مجلس، جذب همه این افراد را الزام نموده است؟ مثلاً طبق گفته مسئولان آموزش و پرورش جذب نیروی که متولد سال 1346 است (یعنی هم اکنون 54 سال دارد!) و رشته غیرمرتبطی با تدریسش نیز دارد چگونه می تواند نیروی کیفی ای برای آموزش و پرورش باشد؟ چرا از سنجش های تخصصی که در کل جهان جهت استخدام معلم مرسوم است، بهره گیری نشده است؟

طبیعی است که وقتی از نیروی انسانی توانمند در آموزش و پرورش استفاده نکنیم، نمی توانیم در آزمون ها و المپیاد های بین المللی موفقیت کسب کنیم. جالب اینکه همین چند روز پیش، خانم رضوان حکیم زاده (معاون آموزش ابتدایی وزیر) به فرایند کنونی اعتراض نموده و ابراز داشته بود: فرایند جذب معلم در تمام این سال ها خلاف اصول علم تعلیم و تربیت بوده است.

آموزش اصول و مفاهیم علمی با کاربردشان در جهانی بیرون موضوع مهمی است که در آزمون تیمز و پرلز مورد توجه قرار می گیرد، بسیاری از دانش آموزان کشور به دلیل این که کاملاً در حیطه دانش به وسیله برنامه درسی آموزش ها را کسب نموده اند در درک مسائل تیمز ناتوان هستند.

در انتها امید می رود که مسئولان و تصمیم گیران نظام آموزشی کشور، در زمینه جذب معلم دقت بیشتری به خرج داده و از هدایت های دلسوزان و کارشناسان، حداکثر استفاده را ببرند. نکته اینکه حتی رهبر معظم انقلاب نیز به خاطر اهمیت موضوع، به گزینش صحیح و خردمندانه در استخدام معلمان تاکید نموده اند.

ایشان درسخنرانی اجلاس سالیانه رؤسا و مدیران آموزش و پرورش (در شهرویور ماه 99) با آینده نگری و دوراندیشی فرموده اند که در باید در جذب معلمان، یک گزینش صحیح و خردمندانه انجام گردد و اجازه ورود نیروی بی کیفیت به آموزش و پرورش داده نگردد... باید به گونه ای برنامه ریزی و ظرفیت سازی گردد که معلمان سراسر کشور، فقط از راستا این دو دانشگاه شهید رجایی و فرهنگیان وارد آموزش و پرورش شوند و مجلس شورای اسلامی نیز باید در تصویب طرح ها به گونه ای عمل کند که خارج از راستا این دو دانشگاه، ورودی به آموزش و پرورش وجود نداشته باشد.

باشد که گوش شنوایی از این هدایت ها استفاده کند، والسلام.

*دکترای اقتصاد بین الملل