گل محمدی عنصری مقدس از دل کویر - وبلاگ ساعت دیواری

به گزارش وبلاگ ساعت دیواری، گل محمدی به رسم نامی مقدس عطری بهشتی را میزبان زندگی زمینی ها می نماید و در این بین گل های سربرآورده از دل کویر سفره زمین را زینت بخشیده اند.

میراث آریا: گلاب گیری یکی از فنون استحصال است که در فصل بهار از گل محمدی عطر و گلاب تهیه می نمایند. این فن در لاله زار یکی از بخش های شهرستان بردسیر به صورت سنتی و صنعتی رواج دارد اما گلاب گیری سنتی فصل بهار در سطح استان کرمان در منازل و از طریق زنان انجام می گردد.

از سال 1355 گلاب گیری در لاله زار رونق بیشتری گرفت. همایون صنعتی به همراه همسرش شهین دخت صنعتی که از خیرین کرمان بودند با وجود مخالفت و ممانعت مردم منطقه، نهال های گل محمدی را از قمصر کاشان آوردند و در منطقه پرورش دادند که امروزه در سرتاسر منطقه لاله زار، کاشت گل محمدی انجام می گردد. بعد از آن کارخانه گلاب زهرا در این روستا دایر شد، گل را از کشاورزان خریداری و برای گلاب گیری به کارخانه می آوردند و مازاد گل محمدی به کارخانه گلاب گیری کاشان برده می گردد.

از اواسط اردیبهشت ماه که برداشت گل محمدی شروع می گردد زنان و مردان منطقه لاله زار صبح زود با برداشتن کیسه، چادرشب، گونی و… به باغ ها رفته و شروع به چیدن گل می نمایند. بهترین زمان برای چیدن گل، قبل از طلوع آفتاب تا ساعت 10 صبح است. هر چه نور خورشید کمتر به گل ها بتابد بهتر است زیرا عطر بیشتری از خود پخش می نماید.

در حال حاضر به دلیل زیاد بودن مزارع گل محمدی در لاله زار بردسیر، کارگران زیادی برای چیدن گل که جویای کار هستند استخدام می شوند که معمولا این افراد از شهرستان های بردسیر، بم، جیرفت و… هستند.

کشاورزان برای برکت محصول خود، روزانه مقداری از درآمد حاصل از فروش گلاب را برای ساخت مساجد یا امور خیریه اهدا می نمایند و حتی مقداری از در آمد حاصل از کارخانه گلاب زهرا صرف نگهداری بچه ها بی سرپرست در پرورشگاه صنعتی شهر کرمان می گردد.

بعد از اینکه گل ها چیده شد آنها را به محل کارخانه گلاب گیری می برند. اگر گل با حجم زیادی روی هم قرار گیرد باعت خراب شدن و پوسیدن گل ها می گردد. در فرایند گلاب گیری، ابتدا براساس حجم ظرف مورد نظر گل درون آن می ریزند به حدی که تا نصف آن گل قرار گیرد سپس دو برابر آن آب می ریزند تا آب کاملا روی گل را بپوشاند، سپس نیچه (در دیگ عرق گیری) را روی دهانه آن قرار می دهند به نحوی که کاملا قالب گردد. برای جلوگیری از خروج بخار از دهانه دیگ، دور دهانه را با پارچه یا تسمه پلاستیکی یا خمیر می پوشانند و سپس دیگ را بر روی حرارت قرار می دهند.

پس از جوش آمدن آب ، حرارت را کم می نمایند و داخل نیچه آب سرد می ریزند و در حین عرق گیری آب نیچه را عوض می نمایند تا آب داغ نگردد و عمل تقطیر انجام گردد. معمولا سه بار که آب داخل نیچه را عوض کردند، گل ها را خالی می نمایند و دوباره گل و آب داخل دیگ می ریزند مانند قبل در دیگ را می بندند و دوباره آب سرد درون نیچه ریخته تا گلاب گیری انجام گردد.

کارخانه ها در گذشته به صورت سنتی گلاب تهیه می کردند. امروزه بخش لاله زار به دلیل کشت انبوه گل محمدی، احتیاج به وجود دستگاه های صنعتی با ظرفیت بیشتر دارد.

قسمت های مختلف دستگاه های صنعتی علاوه بر دیگ بخار و ستون مبرد شامل دستگاه سختی گیر، ترموستات، پرکن، پاستوریزاتور و دستگاه بسته بندی است. در روش صنعتی، فرآیند گلاب گیری، از راه تقطیر با بخار آب انجام می گردد اما در روش سنتی تقطیر از راه تقطیر با آب انجام می گردد .

در فراوری صنعتی گلاب یا عرقیجات از ماشین آلاتی که قطعات آن از استیل زنگ نزن است، استفاده می گردد. ابتدا گل محمدی را در دیگ های استیل می ریزند و سپس حرارت غیرمستقیم (بخار آب) را از لابلای مخلوط گل عبور می دهند. بخار حاصل شده در مبرد یا سردکن که دارای جریان آب سرد است، خنک می گردد و بعد از تبدیل شدن به مایع که همان گلاب است به مخازن استیل منتقل می گردد.

در مرحله بعد عملیات پاستوریزاسیون و صاف کردن گلاب شروع می گردد. گلاب به عمل آمده از فیلترهای کاغذی یا پلاستیکی بسیار ریز عبور داده می گردد و سپس در منبع پرکردن بطری ها و یا مخازن عظیم، برای ذخیره سازی وارد می گردد.

گلاب در بطری های شیشه ای یا یکبار مصرف ریخته می گردد. پس از فرآیند بستن در بطری ها، برچسب گذاری شده و بطری ها داخل کارتن قرار می گیرند. در روش صنعتی، گلاب حاصله از نظر ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و میکروبی مطابق استاندارد خواهد بود.

در کارخانه گلاب زهرا انواع دیگ های گلاب گیری، از جمله گلاب دو آتشه نیز وجود دارد. گلاب دو آتشه گلابی معطر است که هنگام گلاب گیری، به جای آب داخل دیگ گلاب می ریزند که باعث معطر شدن و ماندگارتر شدن گلاب می گردد.

شهرستان بردسیر یکی از مهم ترین مراکز کشاورزی و دامداری استان کرمان است و نخستین شهرستان در زمینه پرورش گل محمدی در استان کرمان است و بعد از توسعه کشت این محصول در شهرستان شاهد گسترس پرورش این گل در استان هستیم.

بیش از 13 سال است که در لاله زار بردسیر جشنواره گل محمدی با حضور گردشگرانی از استان های همجوار برگزار می گردد که هدف از برگزاری این جشنواره معرفی و نشان دادن قابلیت های گردشگری لاله زار است.

هم اکنون 3هزار و500 هکتار باغ گل محمدی در لاله زار وجود دارد که از هر هکتار 5 تن محصول برداشت می گردد. این حجم نیروی کار و باغ های گل، زمینه را برای سرمایه گذاری در مورد صنایع فرآوری گلاب در شهرستان بردسیر مهیا نموده است.

آیین گلاب گیری در بعضی از استان های کرمان کاشت می گردد و منطقه بردسیر نیز به دلیل اقلیم آن آیین گلاب گیری با شیوه و فن خاصی انجام می گردد. این آیین با شماره 109 در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است.