مفهوم رویکرد بومی گرایی، تصحیح ادبیات بومی است
به گزارش وبلاگ ساعت دیواری ، مهدی زارع، نویسنده پرکار و مدرس ادبیات داستانی است که در جشنواره های ادبی متنوع از جمله جشنواره داستان کوتاه شب های شهریور، داستان کوتاه داستان های ایرانی و داستان کوتاه کشف لحظه مقام نخست را کسب نموده و نویسنده آثار داستانی متنوع است. از جمله آثار زارعی می توان به مجموعه شعر نزدیک ترین ستاره به تاریکی، رمان پادشاه زیر درخت نارنج، مجموعه داستان از سرفه از سکوت و رمان های اتوبوس پاکستانی و تحریر دیوانگی اشاره نمود. این نویسنده و منتقد ادبی در حاشیه نشست ادبیات بومی در گفت وگو با ایبنا به ارایه نظرهای خود در باب این گونه ادبی پرداخته که در ادامه می خوانید:
اصلا به چیزی تحت عنوان ادبیات بومی باور ندارم. در واقع من به رویکرد بومی گرایی اعتقاد دارم. بین این دو مقداری تفاوت وجود دارد. مگر ادبیات در کجا فراوری می شود؟ مگر در غیر همین بوم، نوشته می شود! هر کجای این مملکت را در نظر بگیریم نوعی بوم به شمار میرود به عنوان نمونه ادبیاتی که در تهران فراوری می شود، بومی تهران است یا اگر من در سمنان دارم از تبریز می نویسم، پس بومی تبریز است. به این کلمه اعتقادی ندارم ولی شاخصه هایی را برای آن تعریف می نمایند.
ادبیاتی که در مقابل آن گفتمان رسمی زندگی شهری به نوعی می ایستد و در فضا و اتمسفر روستا واقع شده است.
شهر مگر بوم نیست؟ به نظر من این ادبیات بومی نیست.
پس ادبیات اقلیمی - بومی را چگونه تعریف می کنید؟
اگر بخواهم طبق مفهوم مرسوم تعریفی ارایه کنم، ادبیاتی است که برآمده از یک بوم باشد. به عنوان نمونه کارهایی که مرحوم احمدی در ترانه هایش داشته را اصلا در مازندران نمی توان دید، چون خانه ها شیروانی و آن جا آب و هوا بارانی است. موقعیت جغرافیایی در شکل معماری، چگونگی ساختمان، فرهنگ،آداب و رسوم، باورها، رفتارها و ادراک مردم تاثیرگذار است. اقلیم و بوم یک مفهوم جغرافیایی است و اگر اقلیم بر رفتار، باورها، آداب و رسوم و غیره تاثیر بگذارد و در داستان نقش داشته باشد آن موقع می توان گفت که این اثر، ادبیات بومی است. به این می گویم رویکرد بومی گرایی، نه ادبیات بومی! اگر ادبیات بومی گفته شود، ممکن است برخی جاها سوء تفاهم ایجاد شود که به زبان بومی هم نوشته بشود. در صورتی که اصلا ضرورتی بر این امر وجود ندارد. مگر در گذشته شاعران بزرگ ترک زبان مثل نظامی و مولوی به فارسی نمی نوشتند! پس به زبان و جایی که اثر فراوری می شود یا به محلی که داستان در آن روایت شده هم بستگی ندارد. بلکه به آن برمی شود که اقلیم بر رفتار، باورها و آداب و رسوم جامعه تاثیر گذاشته باشد و این عوامل در داستان نقش داشته باشد. من به این امر، رویکرد بومی گرایی می گویم.
برخی ها در این مورد اشتباه دیگری هم دارند و فکر می نمایند اگر موضوعی بومی اتفاقی که صرفا در یک شهر و بوم اتفاق افتاده را در نظر بگیرند و درباره آن بنویسند، این ادبیات بومی است! ممکن است شما تعدادی انگلیسی تبار را به سمنان بیاورید یا به خوزستان ببرید و یک اتفاقی را درباره این افراد بنویسید و آنها در این اتفاق تاثیر داشته باشند. کاملا فرهنگ انگلیسی است که دارد ماجرا را پیش می برد. حالا اگر تعدادی خوزستانی را به فرانسه ببرید و تصمیم آنها در رویداد های فرانسه اثرگذار باشد؛ دارید از فرهنگ بومی خوزستان می گویید.
پس شما اعتقادی به این تقسیم بندی ها ندارید؟
معتقدم که ادبیات داستانی درباره انسان در موقعیت تصمیم گیری است. اینجا مساله ای پیش می آید. ما اقلیم و زیست خیلی متنوعی داریم.
به نظر می رسد حتی اگر با تعریف شما جلو برویم، این نوع نگرش و رویکرد تبدیل به یک جریان نشده است؛ چرا؟
مقصر انسان هایی هستند که می خواهند ایدئولوژی خودشان را تبلیغ نمایند. یعنی به جای آنکه از ادبیات به عنوان روش شناخت استفاده نمایند، از ادبیات به عنوان ابزار انتقال معنا استفاده نموده اند. این عده، از همه چیز برای رسیدن به این هدف استفاده نموده اند و به جای اینکه دنبال شناخت آن مکان و مردم باشند صرفا یک سفری داشته و از آنجا رد شده اند. به عنوان نمونه از شهر نور که عبور کنی، دورتا دور خیابانک های اصلی فروشگاه هایی با برند های به شدت لوکس وجود دارد. کسی که از آنجا رد شود، فکر می نماید لابد این شهری لوکس است با مردمی که خیلی لوکس زندگی می نمایند و... این شخص داستان هم می نویسد و از شهر نور و مردم نور می نویسد. اما اگر سه خیابان پایین تر برویم، در پشت این مکان های لوکس، خانه های روستایی درب و داغان بسیاری با انسان های خسته و فرسوده را می بینیم. وقتی نویسنده به جای شناخت این موقعیت ها، از آنها در راستای اهداف خود و به عنوان ابزار استفاده کند و به جای آنکه از ادبیات به عنوان روشی برای شناخت بهره ببرند از ادبیات به عنوان ابزار انتقال معنا استفاده کند، حاصل، چنین چیزی می شود.
برخی معتقدند که همین بومی گرایی هم از پاسخ به رویکرد ادبیات غرب می آید. یعنی وقتی دنیا غرب به این خرده روایت ها می پردازد گویی برخی از نویسندگان ما هم حتی برای خوشایند آنها دارند به این بومی گرایی می پردازند.
ادبیات را ابزار می دانند ولی اولویت برای من روش است. من از ادبیات به عنوان روشی برای شناخت استفاده می کنم نه ابزاری برای انتقال معنا و نه ابزاری برای کسب عایدی و نه برای خوشایند دیگران. این طرز کار برای من خوشایند نیست. باید واقعیت را نوشت! در واقع به ذات ادبیات کسی که هدف خود را صرفا خوشامد دیگران یا آن طرفی ها بگذارد، باید تردید کرد.
منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران