تاریخ شفاهی یکی از قدیمی ترین کوچه های ری ، اینجا سبزیکاری اعتمادی ها بود - وبلاگ ساعت دیواری

به گزارش وبلاگ ساعت دیواری، کوچه اعتمادی یکی از معروف ترین کوچه های شهرری بوده است. هنوز هم خیلی از اهالی قدیم و تازه از اینکه ساکن این کوچه هستند احساس خرسندی می نمایند.

وبلاگ ساعت دیواری-سودابه رنجبر: بیشتر ساکنان این کوچه اصالتاً اهل شهرری بوده و از نواده های تجار و بازاریان شهرری هستند. جالب است که کوچه اعتمادی نسبت به 50سال گذشته تغییر چندانی ننموده. این کوچه به 3 شاخه تقسیم می گردد و می توان گفت بیشتر شبیه یک محله است تا کوچه. از یک طرف به پیاده راه خیابان حرم وصل می گردد و کاملاً تجاری است و بافت قدیمی خود را حفظ نموده است. شاخه دیگر آن به خیابان شهید قمی (هرنجی) می رسد که طول این شاخه به 30متر هم نمی رسد و چند باب منزل مسکونی و بقیه تجاری است و یکی از راه های دسترسی به پاساژ تجاری حضرتی از همین کوچه است. شاخه دیگر آن کاملاً مسکونی و از بقیه قسمت ها طولانی تر است در 2 طرف کوچه بیش از 8 بن بست باریک قرار گرفته و بیش از 70 خانوار در کوچه هایش زندگی می نمایند. این قسمت از کوچه به نام شهید مجید صفری فرد مزین شده است. با خواندن گزارش تاریخ شفاهی کوچه اعتمادی با بافت اجتماعی قدیم آن بیشتر آشنا خواهید شد.

قصه های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

بیش از 35سال است که در کوچه اعتمادی فرش می فروشد. پیش از این هم در خیابان هرنجی کاسب بوده و به همین علت گذشته این حوالی را خوب به خاطر می آورد. حسین اربابی می گوید: جوان تر که بودم از قدیمی ترها شنیدم کوچه اعتمادی بیشتر سبزیکاری بوده است و تک وتوکی هم در آن درخت های توت، انجیر و سیب گلاب ثمر می دادند. حسین اربابی همان طور که سرش را از مغازه فرش فروشی اش بیرون نموده و به سه راهی کوچه اعتمادی اشاره می نماید شرح می دهد: حد فاصل پاساژ حضرتی تا کوچه اعتمادی به سمت خیابان حرم، یک در بزرگ آهنی وجود داشت که سبزیکاری را از مغازه ها جدا می کرد و عابران بیشتر از کوچه ایی که امروز به نام شهید سلمانی است وارد خیابان حرم حضرت عبدالعظیم(ع) می شدند.

او از ساکنان قدیمی این کوچه به خانواده معینی اشاره می نماید که تمکن مالی خوبی داشتند و دستگیر مردم بودند و البته بسیار مورد اعتماد اهالی. اربابی بعلاوه ماست بندی آقای باقری را خوب به خاطر می آورد: در نبش خیابان حرم وکوچه اعتمادی، او ماست را در تاقار می فروخت و صبح به صبح چند تا از صاحبان دامداری های اطراف، شیر دام هایشان را به مغازه باقری می فرختند و اهالی هم اغلب کاسه کاسه از مغازه ماست می خریدند. بیشتر مغازه های کوچه اعتمادی موقوفه حضرت سیدالکریم(ع) است و بیشتر کاسبان آنها مستأجر موقوفه هستند. در سال های دور مرد شریفی به نام فخار مسئول رسیدگی به مغازه های تجاری موقوفه کوچه اعتمادی بود.

صاحب خانه آقای شهردار

در میانه کوچه همانجا که دیگر هیچ مغازه ای وجود ندارد و ساختمان های مسکونی ساخته شده اند خانه ای به چشم می خورد که در مقایسه با سایر خانه ها بزرگ تر است و اهالی می گویند که منزل شهردار سابق بوده است.

اکنون حاج عباس اکبر در منزل شهردار سابق ساکن است. حاج عباس از نانواهای قدیم و به اصطلاح خشکه پز ری است که نزدیک ورودی بازار حرم نانوایی دارد. چه بسا حاج عباس بهتر از هر کسی وجه تسمیه نام کوچه را می داند. می گوید: زمین های سبزیکاری کوچه اعتمادی به برادران اعتمادی تعلق داشت اما پسر برادر بزرگ تر به نام ناصر اعتمادی، چون فردی تحصیلنموده بود به عنوان شهردار منطقه انتخاب و مدتی هم ساکن کوچه شد. بعدها او به عنوان مدیر کارخانه قند و شکر مشغول کار شد. به عبارتی هر 2 نظر مطرح شده در خصوص نامگذاری کوچه اعتمادی تا حد زیادی درست است.

نوعروس این کوچه

بیشتر ساکنان این کوچه با هم قوم و خویش هستند. از همان 60 یا 70 سال پیش که کم کم باغ سبزیکاری جای خود را به خانه های مسکونی داد. خانواده ها همراه با عروس و دامادها در یک خانه زندگی می کردند و در بین خودشان وصلت هایی انجام می شد. بتول ترکان اردستانی که حالا مادربزرگ اهالی این کوچه است و بیش از 70 سال از زندگی اش می گذرد در سن 13 سالگی عروس خانواده صادقی شده و ساکن کوچه اعتمادی. خانواده همسر او بیش از یک قرن است که در خیابان حرم بزازی دارند و به بزازهای خیابان حرم مشهورند.

بتول خانم همان طور که بین در ورودی و حیاط ایستاده به انتهای کوچه اشاره می نماید و می گوید: وقتی عروس شدم همراه با خانواده همسرم در انتهای کوچه زندگی می کردیم و همه بر سر یک سفره می نشستیم. چندین خانواه در یک حیاط با هم زندگی می کردند. یادم می آید به علت رفت و آمد بسیار همسایه ها با یکدیگر، برخی خانه ها از حیاط منزلشان به یکدیگر راه داشتند. البته ساخت وساز در این کوچه از ابتدا آجری بود وکمتر کسی برای ساخت خانه اش از کاهگل استفاده می کرد. اهالی این کوچه از بازاریان و تجار بودند و به قول معروف دستشان به دهانشان می رسید و از برترین مصالح ساختمانی برای ساخت منزلشان استفاده می کردند.

سنگ جلوی پایمان کار گذاشته اند

در طول تهیه گزارش تاریخ شفاهی از کوچه اعتمادی ساکنان کوچه به 2 مورد از مشکلاتشان نیز اشاره کردند.

سنگ هایی در ابتدای کوچه اعتمادی، گذاشته شده که تردد را برای معلولان و خانم هایی که با کالسکه بچه قصد ورود به کوچه را دارند مشکل نموده. حاج عباس اکبر یکی از ساکنان کوچه می گوید: اگر خدای ننموده در کوچه آتش سوزی رخ دهد ماشین آتش نشانی نمی تواند وارد کوچه گردد این در حالی است که ورودی خیابان هرنجی به کوچه اعتمادی نیز به علت پارک ماشین عملاً بسته است.

خاطرات ماهی فروش قدیمی

هنوز هم بسیاری از اهالی شهرری اگر مغازه حاج اکبر، ماهی نداشته باشد آنقدر صبر می نمایند تا ماهی به مغازه او برسد. گویا عادت ننموده اند از جای دیگری ماهی بخرند. خیلی وقت ها بدون اینکه قیمت را بپرسند و حتی بدون مقایسه خرید می نمایند. حاجی بسیار مورد اعتماد مشتری هایش است. او 50سال است که در کوچه اعتمادی ماهی فروشی و میوه فروشی دارد. خودش می گوید: کاسبی من در این مدت تغییر ننموده است.

همسایه ها حاجی را یکی از قدیمی ترین اهالی کوچه می دانند و برایش احترام قائل هستند. حاج اکبر شیخ به علت مشتری مداری، یکی از کاسبان محبوب خیابان حرم است اما با خبرنگارها به سختی هم صحبت می گردد.

او همان طور که مشتری هایش را با حوصله راه می اندازد می گوید: علت نامگذاری این کوچه به نام اعتمادی این بوده است که شهردار شهرری به نام ناصراعتمادی در این کوچه ساکن بوده و خانه او درست کنار شهرداری قرار داشته است.او بعلاوه می گوید: آقای اعتمادی مورد اعتماد اهالی بود و ارتباط صمیمانه و نزدیکی با همسایه ها داشت. البته در ورودی دیگری از داخل خیابان حرم به شهرداری منطقه وجود داشت که مراجعه نمایندگان بیشتر از آن استفاده می کردند.

اینجا باغ بود

وقتی سراغ در ورودی شهرداری سابق را در خیابان حرم گرفتم به نزدیکی مجتمع تجاری مرمر رسیدم که این روزها بیشتر شبیه مجتمع های پزشکی و درمانی شده است. منوچهر تهرانی صاحب یکی از فروشگاه های لوازم خانگی است که 60 سال گذشته را تماماً در همین مغازه به کسب و کار گذرانده و جزو نخستین فروشندگانی است که چرخ خیاطی های شیر نشان را در شهرری و تهران می فروخته. او به خانم های اهل ری انگیزه داد تا سفارش دوخت و دوز را در منزل برای مشتری ها قبول نمایند و خیاطی خیلی زود به یکی از شغل های محبوب در بین خانم های خانه دار این محدوده تبدیل شد.

تهرانی که بیش از نیم قرن هر صبح در مغازه اش را باز نموده و شاهد رفت و آمد مردم در خیابان حرم بوده می گوید: جایی که حالا مجتمع تجاری مرمر شده، اداره بخشداری منطقه بود و در انتهای حیاط بخشداری گذرگاهی کوچک و کم عرضی قرار داشت که به شهرداری می رسید. در حال حاضر اثری از آن کوچه باریک نیست و آن قسمت ها بخشی از منزل خانواده میلانی شده است.

تهرانی در خصوص نامگذاری کوچه اعتمادی عقیده متفاوتی دارد. می گوید: نامگذاری کوچه اعتمادی هیچ ربطی به نام شهردار ندارد. بلکه پیش از آنکه شهرداری در آن کوچه باشد و شهردار در کوچه اعتمادی زندگی کند، مالک زمین ها و باغ های سبزیکاری در آن کوچه برادران اعتمادی بودند.

نخستین کلیدساز

جمعیت داخل شهرری آنقدر کم بود که برای کاسبی مجبور بودم دوره گردی کنم. یک دستگاه قدیمی کلیدسازی داشتم که آن را هر صبح در پارچه ای می پیچیدم و در کوچه پسکوچه ها داد می زدم کلیدسازیه... کلید می سازم... براتعلی داوری در ادامه می گوید: بیشتر سر و کارم با خانم هایی بود که کلیدهایشان را گم می کردند و پشت در می ماندند. آن زمان همه کلیدها ساده بود الان همه قفل ها رایانه ای شده است.

آن روزها مردم تفریح و تفریحی نداشتند. برای همین تراش یک کلید برای بچه ها و خانم ها جالب بود و وقتی وارد کوچه می شدم، اگر کسی هم سفارش ساخت کلید می داد خانم های همسایه همدیگر را صدا می زدند که بیایید (کلیدساز اصفهانی اومده) و آنوقت دور تادور می نشستند تا ساخت کلید را دیدن نمایند.

براتعلی پدر شهیدحسین داوری است و پسرش در قطعه 29 بهشت زهرا(س) آرمیده است این روزها سخت دلش گرفته. دست های پینه بسته اش جمع و انگشت هایش خمیده شده. آه بلندی می کشد و ادامه می دهد: آن روزها در شهرری آب فراوان بود و از هر جا که می گذشتی جوی آب جاری بود، طوری که می توانستی پاچه های شلوارت را بالا بزنی و بعد از دوره گردی، خستگی را از بدن در کنی. همان موقع هم کولی ها کنار نهرها چاقو می ساختند و تیز می کردند. کنار جوی ها نمایشگاهی از چاقوهای دست ساز کولی ها برپا بود.

اسب های سواری درکوچه

تابلو بزرگ یکی از بانک های معروف داخل کوچه اعتمادی واقع شده است اما در بزرگ آن بسته است و هیچ رفت و آمدی از آن به کوچه نمی گردد. در کنار آن هم در دیگری است که اهالی می گویند گاراژ بوده است. محمود خجسته که حدود 60سال دارد می گوید: کودکی ام را در این کوچه گذرانده ام و خوب به یاد دارم جایی که حالا تابلو بانک نصب شده زمانی اصطبل اسب های امنیه ها بود. آن روزها به علت نبود ماشین برای اینکه امنیه ها بتوانند زودتر به محل وقوع جرم و حادثه برسند از اسب استفاده می کردند. محل استقرار امنیه ها هم در نزدیکی مسجد خاتم الانبیاء(ص) قرار داشت.

محمود خجسته یکی از کاسبان این کوچه می گوید: پدرم عبدالله خجسته، مأمور کلانتری بود و هنوز صدای سوتش که برای تذکر به اهالی در آن می دمید در گوشم مانده است. پدرم کشیک شب هم بود و در کوچه های اطراف حرم گشتزنی می کرد. همه او را به نام سرکار خجسته می شناختند. او در تربیت بچه هایش سختگیر بود. به یاد دارم هر وقت که با هم در خیابان حرم قدم می زدیم و دوست و آشنا را می دیدیم می گفت سلام کن. از آنجا که من بچه سر به هوایی بودم و یادم می رفت با من قرار گذاشته بود که هر وقت دستم را فشرد یادم باشد که باید سلام کنم. با اینکه نظامی بود هیچ وقت داد نمی زد. به خصوص جلو دیگران با اشاره با ما حرف می زد. پدرم در جوار حرم امامزاده حمزه(ع) به خاک سپرده شده است و همواره به او سر می زنم و نصایحش را مرور می کنم.

----

*منتشر شده در وبلاگ ساعت دیواری محله منطقه 20در تاریخ 1394/04/01